رمزگشایی از تاثیر جنگ اوکراین بر احیای روابط گازی ایران و ترکمنستان ۱۴۰۲/۰۳/۲۱

محمدصادق جوکار با اشاره به احیای قرارداد گازی ایران و ترکمنستان برای واردات 10 میلیون متر مکعب در روز عنوان کرد: در کنار تلاش‌ها و دیپلماسی فعالانه دولت سیزدهم برای احیای روابط گازی با ترکمنستان، برخی تحولات جدید در عرصه بین‌الملل رقم خورد که به این موضوع کمک کرد و ترکمنستان را به این نتیجه رساند که ایران مطمئن‌ترین بازار در دسترس است.

وی افزود: دیپلماسی انرژی عرصه استفاده از فرصت‌هاست و باید بتوان با رصد تحولات بین‌المللی، تمرکز دیپلماسی را بر فرصت‌ها قرار داد. یکی از این تحولات که به احیای روابط ایران و ترکمنستان کمک کرد، وقوع جنگ و بحران اوکراین بود که از دو جهت به نزدیکی دو کشور کمک کرد.

* دو کمک بحران اوکراین به بهبود روابط گازی ایران و ترکمنستان

جوکار اظهار داشت: نکته اول اینکه شرکت ترکمن‌گاز با شرکت گازپروم برای صادرات سالانه 5.5 میلیارد متر مکعب از سال 2019 تا 2024 قرارداد داشت. هم‌اکنون روسیه دیگر خواهان این گاز نیست، زیرا این گاز را برای تامین نیاز داخلی و افزایش صادرات به اروپا از طریق خط لوله نورداستریم 2 نیاز داشت.

موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی گفت: ولی پس از جنگ اوکراین صادرات گاز روسیه به اروپا محدود شده است. در حال حاضر روسیه به میزان حدود 75 الی 85 میلیارد متر مکعب قفل‌شدگی گازی دارد و نمی‌داند این گاز را در کجا مصرف کند.

وی ادامه داد: نکته دوم اینکه روسیه در مواجهه با تحریم نفتی غرب توانست برای نفت خود بازار جدید پیدا کند اما برای گاز هنوز این موضوع میسر نشده و روس‌ها برای حل این چالش تمرکز خود را بر صادرات گاز به چین گذاشته‌اند. هر چند روس‌ها هنوز نتوانسته‌اند گاز تولیدی از غرب کشور را به سمت آسیا منحرف کنند اما برای گاز تولیدی از شرق کشور قصد دارند که با تقویت خط لوله پاور-سیبری این کار را کنند.

جوکار تاکید کرد: روس‌ها در حال افزایش سهم خود در بازار چین هستند و طبیعتا تقاضای چین به گاز نامحدود نیست و این موضوع باعث کاهش سهم سایر بازیگران از جمله ترکمنستان می‌شود.

موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی گفت: چینی‌ها نیز به دنبال محدود کردن تامین گاز خود از آسیای مرکزی هستند. از خطوط لوله چهارگانه واردات گاز از آسیای مرکزی که خط لوله A و B آن مربوط به ترکمنستان و C آن مربوط به واردات گاز از ازبکستان-قزاقستان، چینی‌ها هیچگاه به سمت عملیاتی کردن خط لوله چهارم اقدام نکردند.

وی عنوان کرد: پس با وقوع جنگ اوکراین، بازار ترکمنستان هم در روسیه آسیب دید و هم حالا در چین با حضور یک رقیب قوی به نام روسیه مواجه است که اتفاقا راهکارش برای افزایش تعاملات با چین از طریق Strategic partnership یا شراکت راهبردی است.

* سرنوشت مبهم خط لوله تاپی بعد از روی کار آمدن طالبان

جوکار توضیح داد: جدای از جنگ اوکراین، روی کار آمدن طالبان نیز تحول دیگری است که در نهایت منجر به هدایت ترکمنستان به سمت ایران شد. برخلاف همه پیش‌بینی‌ها که ادعا داشت طالبان در افغانستان ثبات ایجاد می‌کند اما طالبان یک مقوله کلیدی را دارا نیست و آن فقدان شناسایی بین‌المللی است. یعنی اصلا دولتی در افغانستان وجود ندارد که بخواهد خط لوله تاپی برای انتقال گاز ترکمنستان به پاکستان و هند را تکمیل کند.

موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی گفت: کدام بانک جهانی حاضر است برای سرزمینی که هنوز حکومت رسمی ندارد، تامین مالی پروژه را برعهده بگیرد و خط لوله تاپی را راه بیندازد و ترکمن‌ها این موضوع را متوجه هستند.

* انتقال گاز ترکمنستان به اروپا صرفه اقتصادی ندارد

وی افزود: بازار دیگر ترکمنستان، صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله ترانس کاسپین و عبور از دریای خزر است که فارغ از اینکه رژیم حقوقی خزر اجازه نمی‌دهد، این پروژه برای ترکمن‌ها اقتصادی نیست. زیرا ترکمن‌ها باید گاز را از عرض دریای خزر به آذربایجان و سپس گرجستان و سپس ترکیه و خط لوله تاناپ شرقی و غربی متصل کنند و سپس به اروپا گاز صادر کنند.

جوکار تاکید کرد: خب در این مسیر ترکمنستان باید سه الی چهار هزینه ترانزیتی پرداخت کند و عملا این سناریو با توجه به چشم‌انداز قیمت گاز اصلا اقتصادی نیست. هم‌اکنون ترکمنستان برای صادرات گاز به چین نیز دارد دو هزینه ترانزیت از قزاقستان و ازبکستان را پرداخت می‌کند و مجموع این رقم یک سوم درآمدی است که از صادرات گاز به چین بدست می‌آورد.

* با دیپلماسی فعالانه انرژی به خوبی از فرصت ترکمنستان بهره‌برداری شد

موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی گفت: در نتیجه بحران اوکراین و استقرار طالبان در افغانستان دو تحول مهمی بود که ترکمنستان را به این نتیجه رساند که آنها نیز بازاری مطمئن‌تر از ایران برای صادرات گاز ندارند و ایران می‌تواند از این فرصت برای حل ناترازی گاز و افزایش سهم تجارت گاز در منطقه استفاده کند.

وی افزود: اگر ترکمنستان بازاری برای صادرات نداشته باشد حتی تولید گازش هم دچار مشکل می‌شود و قراردادهای توسعه میادین این کشور به مشکل می‌خورد، زیرا این کشور هیچ چشم‌انداز جدی برای توسعه صنایع پایین‌دستی نیز ندارد. پس به نظر می‌رسد با توجه به این تحولات، ترکمنستان روز به روز به افزایش تعامل گازی با ایران راغب‌تر می‌شود هر چند که ما بنابر توصیه رهبر انقلاب در تعاملات برادرانه با همسایگان هیچ‌گونه قصدی برای سواستفاده نخواهیم داشت.

جوکار تاکید کرد: البته اشاره من به این تحولات به هیچ وجه به معنای انکار دیپلماسی فعالانه دولت و بهانه‌زدایی از ترکمنستان از طریق تسویه بدهی نیست بلکه بدین معناست که از این فرصت‌ها با دیپلماسی انرژی به خوبی بهره ‌برداری شده است.